میراث طبیعی جهان در انتظار یاری جهانیان/ هامون سفره خالی از روزی

به گزارش خبرنگار مهر، با تغییرات اقلیم و خشکیدگی هفتمین تالاب بین المللی جهان با نام هامون، اثرات سویی در حاشیه این دریاچه به وقوع پیوست که نه تنها جمهوری اسلامی ایران بلکه کشور افغانستان و زیستگاه پرندگان جهان را به مخاطره انداخت و لذا برای برون رفت از این بحران لزوم تغییر نگاه جامعه بین المللی به این تالاب بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.

با خشکیدگی هامون ۱۵ هزار خانواده صیاد بیکار شدند، آمار ابتلا به سل افزایش یافت، نژاد گاو سیستانی در آستانه انقراض قرار گرفت و صنایع حصیر بافی رو به نابودی کشیده شد و علاوه بر سیل مهاجرت بسیاری از مردم سیستان به سایر نقاط کشور بستر خشک این تالاب با همدستی باد های ۱۲۰ روزه بیش از ۱۲۷ روستا را در سال گذشته در زیر ماسه مدفون کرد.

آوازه مصیبت های هامون طی سال های گذشته که حتی گری لوییس نماینده سازمان ملل را به این تالاب کشاند بازتابی تاثرانگیز داشت تا آنجا که وی در گزارش خود برای جهان نوشت: «امروز تالاب دیگر واژه‌ای درستی نیست زیرا اینجا حالا زمینی خشک و تفتیده است، اشتغال سودآور اندک است و بیش از نیمی از ساکنانش با کمک‌های کمیته امداد امام خمینی زندگی می‌کنند و هزاران نفر خانه و کاشانه خود را ترک کرده اند.»

تهدید حیات انسانی و جانوری

هامون بر آب و هوای منطقه تأثیر شگرفی دارد زیرا تبخیر از سطح دریاچه سبب افزایش رطوبت و وجود آب و پوشش گیاهی در زمان بادهای ۱۲۰ روزه تابستان نقش یك كولر طبیعی را برای مردمان این منطقه ایفا می کرد.

متاسفانه در حال حاضر به دلیل خشکیدگی این تالاب بیماری های چشمی و تنفسی در این منطقه شدت یافته و سیستان را در صدر جدول مبتلایان به سل در کشور قرار داده است.

خشکیدگی تالاب هامون موجب شده تا حجم زیادی از رسوبات به همراه باد به حرکت درآمده و موجب افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا در منطقه شود که در بسیاری از موارد این آلودگی از ۵ برابر حد بحران نیز فرا رفته و موجب تهدید حیات انسانی و جانوری شده است.

خشکیدگی این دریاچه و مشکلات زیست محیطی به وجود آمده تنها به منطقه سیستان ختم نمی شود بلکه تمامی شهرهای استان را تحت الشعاع خود قرار داده است و دامنه این بحران و گرد و غبار ناشی از آن تا دریای عمان نیز کشیده شده است.

زیستگاه پرندگان بین المللی تخریب شد

هامون پناهگاه بسیاری از گونه های نادر و در خطر انقراض و مأمن مناسبی برای استقرار آشیانه و تولید مثل انواع مختلف پرندگان مهاجر و بومی است.

مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان در این رابطه اظهار داشت: هامون مهمان نواز علاوه بر ارزانی تمامی برکات و نعماتش، میزبان مهربانی برای پرندگان مهاجر بود و شاید از همین رو سالیانه بیش از یک میلیون پرنده بر پهنه زیبای این دریاچه آشیانه می ساختند اما خشکسالی این میهمانان را نیز فراری داد.

سعید محمودی در گفتگو با مهر بیان داشت: منطقه حفاظت شده هامون به دلیل قرار گرفتن در مركز مناطق كویری ونیمه كویری كشورهای ایران و افغانستان در حقیقت تنها مامن زیست پرندگان مهاجر در شرق كشور است که تاکنون بیش از ۱۸۳گونه پرنده در دریاچه هامون مشاهده شده است.

وی ادامه داد: بیش از۱۰۰گونه جانوری از جمله گراز، گربه وحشی و روباه نیز در حواشی این دریاچه زیست می‌كردند که قطع جریان آب هیرمند به مرزایران، كمبود نزولات آسمانی خشكیدن هامون و درنهایت بروز خشكسالی واستمرار آن باعث شد تا مهاجرت پرندگان و حیات جانوران در این منطقه به مخاطره بیفتد.

وی گفت: تقسیم بندی پرندگان در قالب ۵۱ ‪  خانواده نشان‌دهنده تنوع كم نظیر انواع پرندگان در این منطقه است و لذا از بعد ملی و بین المللی این تالاب قابل توجه بوده و توسط سازمان بین‌المللی حیات پرندگان به عنوان زیستگاه با اهمیت پرندگان معرفی شده است

دام هایی که آب رفتند

دریاچه هامون و وسعت نیزار های آن که روزگاری بیش از ۱۲۰ هزار راس گاو سیستانی را در خود جای داده بود و نقش اساسی در تعلیف این دام ها داشت با خشکسالی و زرد شدن نیزارها حیات را از دامداران گرفت و سفره نعمت و برکت را از بین خانواده های روستایی برچید.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در این رابطه گفت: در زمان ترسالی  تالاب هامون در سیستان سالیانه ۹۰ هزار تن علوفه برداشت می شد که با خشکسالی های اخیر این میزان به صفر رسیده و دسترسی به علوفه کم شده است و لذا  دامداران را به نهاده های سایر استان ها محتاج و وابسته ساخته است.

مجتبی پیری در گفتگو با مهر بیان داشت: تا قبل از خشکسالی تعداد ۱۲۰ هزار راس گاو سیستانی در زابل می زیست که با خشکسالی و کمبود علوفه تنها ۲۰ هزار راس گاو سیستانی در سیستان  باقی مانده است و بسیاری از دامداران دام های خود را ذبح کردند و متاسفانه نژاد این دام در حال انقراض است.

وی افزود: نیزارهای هامون جزو با ارزش ترین منابعی است كه مورد تعلیف گاوهای سیستانی قرار می گرفت و این نژاد با ركورد تولید روزانه یک و نیم كیلوگرم گوشت متكی به این منبع علوفه ای بود که متاسفانه این منبع عظیم غذایی نابود شده است.

هامون پارک صلح و دوستی

مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان اظهار داشت: هامون یک تالاب بین المللی است که تفکیک آن بین کشور ایران و افغانستان درست نیست.

سعید محمودی در گفتگو با مهر بیان داشت: موضع خصمانه در خصوص هامون تفکری مردود است زیرا همانطور که که مردم ما در ایران مورد عذاب هستند مردم افغانستان نیز با مشکلات ناشی از خشکسالی هامون دست و پنجه نرم می کنند و اگر این تالاب احیا شود مردم افغانستان نیز از برکات و مزایای آن بهره خواهند برد.

وی بیان داشت: در کوتاه مدت بهترین اقدام این است که تالاب هامون را پارک صلح و ذخیره گاه زیست کره مرزی معرفی کرد و توجه تمامی دوستداران جهان را به سمت آن معطوف کرد.

برنامه منسجمی در خصوص هامون وجود نداشته است

مدیر کل محیط زیست استان در پاسخ به خبرنگار مهر مبنی بر اینکه برای نجات هامون چه باید کرد بیان داشت: برای احیای هامون و جلب توجه جامعه بین المللی باید با برنامه ای قابل دفاع تدوین و ارایه کنیم که متاسفانه در طی سال های گذشته کاری در این راستا انجام نشده است.

محمودی ابراز داشت: متاسفانه طی ۸ سال گذشته هیچ طرح مدیریتی ارایه نشده و به اقدامات پراکنده اکتفا شده و به دلیل عدم ارایه برنامه منسجم و مدیریت جامع توفیقی در راستای نجات هامون به دست نیامده است.

وی افزود: در سال گذشته تالاب هامون بالاترین میزان اعتبارات را حتی نسبت به دریاچه ارومیه در اختیار داشته و در حالی که اعتبارات دریاچه ارومیه از ۴ میلیارد تومان تجاوز نکرد سیستان و بلوچستان ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار در اختیار داشته است که به دلیل اعمال اقدامات سلیقه ای کمکی به احیای هامون نکرده است.

وی ادامه داد: بی برنامگی و عدم تهیه طرح جامع مدیریتی بزرگ ترین مانع بر سر راه  احیای این تالاب و ایجاد مدریتی منسجم بوده است.

تدوین طرح جامع تالاب هامون

وی اذعان داشت: در حال حاضر دریاچه ارومیه به دلیل ارایه طرح مدیریت جامع موفق به جذب ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار شده که در سیستان و بلوچستان به دلیل عدم آماده سازی این طرح هنوز بودجه ای جذب نشده است.

محمودی مهمترین دستور کار محیط زیست استان را تهیه طرح مدیریت جامع تا پایان سال ۹۴ عنوان کرد و گفت: با تدوین این سند جامع با همکاری متخصصان و همچنین دیپلماسی فعالی که دولت برای رایزنی با کشور افغانستان در دستور کار دارد به طور حتم امید های بسیاری در هامون زنده خواهد شد.

وی بیان داشت: در تدوین طرح جامع به دنبال تجمیع نظرات مردم برای عبور بحران هستیم و در این راستا مولفه های مهمی از جمله تغییر الگوی کشت، لایروبی انهار، نحوه بهره برداری از تالاب، مدیریت آب و خاک، توانمند سازی جوامع محلی و مسائل اکولوژیکی به صورت علمی دیده می شود.

 حقوق هامون در چاه نیمه ها محصور است

مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان با بیان اینکه برای حل مشكل كم آبی در منطقه سیستان چاه های عظیمی به نام چاه نیمه حفر شدند تا آب در آن ذخیره سازی شود ادامه داد: آخرین چاه نیمه احداث شده چاه شماره ۴ بود كه با ظرفیت حدود ۶ میلیارد مترمكعب آب سدها در آن سرازیر می شوند اما این روش با قوانین زیست محیطی سازگاری ندارد.

محمودی در این راستا تصریح کرد: با ذخیره سازی آب در چاه نیمه مخالفیم زیرا آبی که سهم تالاب است در چاه نیمه به حصر درآمده است و باید سهم هامون را از چاه نیمه طلب کنیم که این اقدام منطقی نیست.

وی با اشاره به تکثر دستگاه های اجرایی و مرتبط با تالاب هامون نیز گفت: سازمان محیط زیست طبق قوانین حاکم مطلق تالاب ها است و باید توجه داشت که احیای تالاب برای احیای حقوق مردم است و لذا سایر دستگاه های اجرایی و دخیل در این حوزه باید با محوریت محیط زیست فعالیت کنند.

وی تاکید کرد: آبی که در چاه نیمه ها ذخیره شده در اصل حق تالاب هامون است که باید حقابه محیط زیست را از این محل تامین و جاری شود.

میراث طبیعی جهان در فهرست یونسکو

معاون سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز با بیان اینکه تصمیم گیری شتاب زده وغیر علمی نه تنها منجر به بهبود شرایط نمی شود بلکه  تخریب ها و آسیب های را افزایش می دهد اظهار داشت: هامون جدا از بحث های فرهنگی و زیستی یک زیست بوم بین المللی است که برای احیای آن باید رفتار دو کشور ایران و افغانستان نسبت به این اکوسیستم اصلاح شود.

احمد علی کیخا در گفتگو با مهر با بیان اینکه تمامی تلاش ها در راستای بکارگیری تمامی ظرفیت ها و احیای این زیست بوم معطوف شده است ادامه داد: ایران ۴۰ سال پیش نخستین کشور پیشنهاد دهنده طرح حفاظت از تالاب ها یا همان کنواسیون رامسر بود اما متاسفانه رویکردهای نادرست توسعه در کشور موچب بروز بسیاری از مشکلات در این حوزه شده است.

وی افزود: اجرای برنامه ها و پروژه های ناسازگاربا محیط زیست، گسترش بی ضابطه کشاورزی به ویژه در بخش هایی از دشت ها از جمله حاشیه دریاچه ارومیه، مدیریت نادرست منابع آب، عدم مدیریت پسماندها و تخلیه فاضلاب در تالاب های کشور از جمله عوامل موثر در خشک شدن تالاب ها است و موجب شده تا اما امروز با بیشترین چالش ها در حوزه تالاب مواجه شویم.

وی با بیان اینکه در برنامه پنجم توسعه در موارد متعدد بر تنظیم برنامه هایی با رویکرد زیست بومی و اکوسیستمی برای مدیریت تالاب ها تاکید شده است افزود: در همین راستا سازمان حفاظت محیط زیست با تعیین کارگروه های ملی متشکل از نمایندگان سازمان محیط زیست و تمام وزراتخانه ها و نهادهای مرتبط مدیریت زیست بومی را در دستور کار خود قرار داده است.

 وی ادامه داد: در همین رابطه در تلاش هستیم تالاب بین المللی هامون تا سال آینده به عنوان میراث طبیعی جهانی و ذخیره گاه زیست کره مرزی در یونسکو به ثبت برسد.

وی افزود: در حوزه بین الملل با کنوانسیون رامسر، اتحادیه حفاظت از محیط یست، سازمان ملل و وزارت محیط زیست افغانستان توافق هایی انجام شده است و در تلاش هستیم تا تالاب هامون علاوه بر اینکه به عنوان تالاب بین المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است به عنوان ذخیره گاه زیست کره به ثبت برسد.

کیخا تصریح کرد: مطالعات و گزارش های مورد نیاز برای این کار در حال انجام است و مکاتباتی با اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست انجام  شده است.

بهره گیری از ظرفیت های بین المللی ضروری است

رئیس فراکسیون نجات تالاب هامون در مجلس شورای اسلامی نیز بیان داشت: بهره گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی برای احیای تالاب هامون ضروری است و معضل تالاب هامون را نباید محدود به سیستان و بلوچستان دانست بلکه بخشی از پاکستان و افغانستان نیز از طوفان گردوغبار این تالاب آسیب می‌بیند لذا باید به جنبه بین‌المللی آن توجه شود هر چند که تاکنون در این زمینه اقدام جدی صورت نگرفته است.

سید باقر حسینی با بیان اینکه نجات تالاب هامون نیازمند راهکاری جامع است در گفتگو با مهر بیان داشت: توفان های شن و حرکت شن های روان به دلیل خشکیدگی هامون مردم اطراف دریاچه را دچار مرگ تدریجی کرده است و لذا باید راهکاری اساسی و اورژانسی را در دستور کار قرار داد.

نماینده مردم زابل، زهک و هیرمند در مجلس گفت: تدوین برنامه‌ای راهبردی و تهیه سند جامع تالاب هر چند در اینده می‌تواند راهگشای احیای تالاب باشد اما مسئله اصلی حق‌آبه تالاب هامون است و تا زمانی که نتوان این حق‌آبه را اخذ کرد راهکار دیگری را نمی‌توان به کار گرفت.

حسینی با اشاره به اینکه برای برون رفت از حل این بحران در زمان حال نیازمند تعامل با کشور افغانستان و دریافت حقابه هستیم ادامه داد: منطقه سیستان در زمینه حوزه آبی وابستگی صد در صد به افغانستان دارد و به علت نزولات کم جوی در این کشور و احداث سدهایی از سوی آنها کمبود آب در منطقه دوچندان شده است.

وی افزود: رئیس جمهور در سفری که عید نوروز به افغانستان داشتند در زمینه رهاسازی آب از سوی این کشور صحبت هایی داشتند، البته در این زمینه نیاز به کارهای حساب شده و دقیقی داریم تا حق آبه تالاب داشته باشیم و کشور همسایه نیز با توجه به قرارداد موجود به زمان رهاسازی آب پایبند باشد.

وی با تاکید بر اینکه الگوی کشت در سیستان باید اصلاح شود ادامه داد: شیوه‌های کشاورزی و شیوه‌های آبیاری در کشور افغانستان نیز در این راستا نیاز به اصلاح دارد تا بدینوسیله آب بیشتری به سمت تالاب هامون سرازیر شود و به همین منظور باید تعاملات با کشور افغانستان را افزایش داده و هزینه‌هایی را متقبل شویم.

عضو هیئت رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به اینکه به دلیل وابستگی اقتصاد مردم به تالاب هامون ۵۰ درصد مردم منطقه سیستان تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار گرفته اند افزود: دولتمردان باید تلاش کنند و به فکر تأمین معیشت مردم باشند زیرا مهاجرت های بی رویه مردم از این منطقه امنیت شرق کشور را مورد تهدید قرارمی دهد.

رئیس فراکسیون نجات تالاب هامون افزود: وزارت جهاد کشاورزی نیز باید وارد عمل شده، کشاورزی در آنجا را تغییر دهد و با پرداخت هزینه‌ها مشکل تالاب هامون رفع کند زیرا حل این معضل کمک به محیط زیست جهانی است.

.................

گزارش: بابک رحیمیان